Patriotyzm to miłość do swojego kraju, uczucie dumy i lojalności wobec swojej ojczyzny. Jest to także postawa szacunku i oddania. Patriotyzm może przejawiać się na wiele sposobów, od zwykłego, a jednak tak istotnego głosowania w wyborach, aż do służby w wojsku. Patriotyzm jest często uważany za pozytywną cechę, która jednoczy ze sobą mieszkańców danego terytorium, ale może mieć również negatywne konsekwencje. Ślepy patriotyzm może prowadzić do ksenofobii, czyli strachu i nienawiści do obcokrajowców. 

Czym jest patriotyzm?

Patriotyzm utożsamiany jest z szacunkiem do historii i tradycji narodowych oraz dążeniem do rozwoju państwa polskiego. Uczucie to kształtowane od najmłodszych lat poprzez edukację szkolną, w której uczniowie poznają dzieje Rzeczypospolitej, jej osiągnięcia oraz bohaterów narodowych. Rodzice i wychowawcy zazwyczaj dążą do tego, aby młode pokolenia Polaków darzyły sentymentem ojczyznę oraz identyfikowały się z jej kulturą.

Patriotyzm przejawia się także w dobrowolnych działaniach obywateli na rzecz kraju oraz w poczuciu dumy z bycia Polakiem czy Polką. Za przykład patriotycznej postawy można uznać zaangażowanie w obchody świąt narodowych, kultywowanie tradycji ludowych czy pomoc potrzebującym, którzy są współobywatelami. Zasadniczym celem patrioty jest dobro ojczyzny, dla którego gotowy jest ponosić wyrzeczenia oraz poświęcić własny interes.

Patriotyczne postawy kształtują się na przestrzeni całego życia człowieka, choć fundamenty zakładane są w młodości. Stanowią one ważny element tożsamości narodowej, która łączy obywateli ponad podziałami. Patriotyzm stanowi siłę jednoczącą społeczeństwo wokół wspólnych wartości oraz celów państwa.

Jakie są rodzaje patriotyzmu?

Wyróżnić można kilka rodzajów patriotyzmu. Są to, między innymi:

• patriotyzm narodowy – miłość do kraju ojczystego oraz narodu znajdującego się w obrębie państwa.
• patriotyzm regionalny – nieco węższy, jest to w głównej mierze przywiązanie do regionu, krainy etnograficznej, dzielnicy kraju, z której się pochodzi lub w której się mieszka.
• patriotyzm lokalny – miłość do stron rodzinnych, miejsca urodzenia i wychowania oraz do miejsca zamieszkania, czasami określany także jako “mały patriotyzm” w zakresie “małej ojczyzny”.
• patriotyzm gospodarczy – przywiązanie do towarów wyprodukowanych w kraju ojczystym lub sprzedawanych przez markę z ojczystego kraju. Wspieranie lokalnego rynku i gospodarki.

Jakie są cechy postawy patriotycznej?

Prawdziwy patriotyzm okazuje się być rzadką cechą. Znacznie częściej obserwować można jego zniekształcone formy, które bliższe są ideologii nacjonalizmu. Cechy zdrowej postawy patriotycznej to między innymi:

• otwartość i szacunek, zwłaszcza do osób o innych poglądach,
• odpowiedzialność i świadomość, zrozumienie historii własnego kraju,
• zaangażowanie, aktywne podejście do rozwoju,
• niezgoda na wykorzystywanie pozycji do własnych celów.

Postawa patriotyczna z założenia nie jest czymś czego da się nauczyć, ponieważ wynika ona z własnych głębokich przekonań i przywiązania do ojczyzny.

Jak wygląda współczesny patriotyzm?

Patriotyzm nie jest pojęciem jednowymiarowym, lecz złożonym, które ulega ciągłym przeobrażeniom społecznym i politycznym. Na jego kształt wpływają zarówno czynniki zewnętrzne, jak i wewnętrzne uwarunkowania danego społeczeństwa. W ostatnich latach tendencje te stały się szczególnie widoczne w Polsce, gdzie postrzeganie patriotyzmu wyraźnie ewoluuje.

Już na etapie edukacji młodzi Polacy stykają się z odmiennymi, czasem skrajnymi jego wizjami, które mogą prowadzić do zaburzeń w rozumieniu tego pojęcia. Postawy patriotyczne przybierają różnorakie formy – od aktywnego uczestnictwa w życiu publicznym i politycznym, poprzez wolontariat na rzecz społeczności lokalnej, aż po krytykę polityki władz państwowych. Niestety wciąż żywe pozostają stereotypy wiążące patriotyzm z poczuciem wyższości nad innymi narodami czy wykluczeniem mniejszości społecznych.

Współczesny patriotyzm jest pojęciem wielowymiarowym, które trudno jednoznacznie zdefiniować. Obejmuje zarówno szacunek do historii i kultury narodowej, jak i działalność na rzecz państwa, ale także otwartość na inne kultury. Krytyczna postawa wobec władz nie wyklucza miłości do ojczyzny. Patriotyzm XXI wieku to złożone zjawisko, które przybiera różnorodne oblicza.

Dlaczego patriotyzm jest ważny?

Patriotyzm odgrywa istotną rolę w kształtowaniu tożsamości narodowej i więzi społecznych. Pozwala obywatelom identyfikować się z historią i kulturą własnego kraju, co sprzyja poczuciu wspólnoty. Może również mobilizować do działań na rzecz społeczności lokalnej czy państwa, np. poprzez uczestnictwo w wyborach.

Jednakże nadmierne przywiązanie do własnego narodu niesie ze sobą ryzyko ksenofobii i nietolerancji wobec innych kultur. Aby zapobiec takim postawom, patriotyzm winien przybierać postać krytyczną, otwartą i ekumeniczną. Należy unikać skrajnych poglądów oraz tzw. patriotyzmu symbolicznego, pozbawionego rzeczywistej wiedzy o kraju. Szczególnie niebezpieczny jest ślepy nacjonalizm, który pod pozorem miłości do ojczyzny może prowadzić do konfliktów społecznych i szkodzenia obywatelom.

Patriotyzm wymaga odpowiedzialności i umiaru. Powinien opierać się na szacunku dla odmienności, poszanowaniu praw człowieka oraz dążeniu do dobra wspólnego. Taki patriotyzm może stanowić pozytywną siłę dla społeczeństwa, jednocząc ponad podziałami i mobilizując do wspólnego działania dla rozwoju kraju. Jednak, gdy przekształca się w nacjonalizm i nietolerancję, staje się destrukcyjny. Kluczem do patriotyzmu przynoszącego korzyści jest umiar, krytycyzm i otwartość.