Polska, państwo położone w centralnej części Europy, może pochwalić się klimatem umiarkowanym, będącym wypadkową wpływów atlantyckich oraz kontynentalnych. To klimat przewidywalny w swojej zmienności, co czyni Polskę unikalną w porównaniu z innymi rejonami świata.
Charakterystyka klimatu Polski
Klimat Polski kształtuje się pod wpływem wielu czynników, w tym położenia geograficznego, ukształtowania terenu oraz wpływu mas powietrza pochodzących zarówno z zachodu, jak i wschodu kontynentu. Przez większą część roku dominują tu masy powietrza polarno–morskiego, które przynoszą chłód i wilgoć, zwłaszcza w okresach przejściowych, czyli wiosną i jesienią. Lata bywają ciepłe, ale nie tak upalne jak w niektórych regionach południowej Europy, a zimy – choć mogą być surowe – zwykle nie osiągają ekstremalnie niskich temperatur, charakterystycznych dla obszarów bardziej na wschód.
Porównanie pogody w Polsce i innych regionach Europy
Warunki pogodowe w Polsce wykazują znaczne różnice, które mogą być podobne do zmienności klimatycznej obserwowanej na przestrzeni całego kontynentu europejskiego. W maju roku 2023, terytorium Polski znalazło się pod wpływem układu wysokiego ciśnienia, który rozciągał się pomiędzy Bałtykiem a zachodnimi granicami Rosji. Owocem tego zjawiska była seria słonecznych i suchych dni, gdzie temperatura powietrza wahała się od 15 do 20 stopni Celsjusza, osiągając niekiedy nawet wyższe wartości na zachodzie kraju. Sytuacja ta sprawiła, że Polska prezentowała się na mapach opadów Europy jako obszar pozbawiony deszczu, co nie zdarzyło się od początku bieżącego roku.
W kontekście rolnictwa, owe warunki pogodowe, choć z reguły odbierane pozytywnie przez większość społeczeństwa, potrafiły przynieść problemy dla gospodarstw zależnych od naturalnych opadów. Obfite deszcze, które nadeszły po okresie suszy, przemieniły pola w błotniste tereny, jednak następujące po nich wysokie temperatury i silne nasłonecznienie przyczyniły się do szybkiego parowania wody, co w efekcie obniżało wilgotność gleby.
Na przeciwległym biegunie sytuacji pogodowych znajdowały się inne obszary Europy, gdzie w analogicznym okresie czasu nie brakowało przeciwności. Szwajcaria, Austria, południowe Niemcy czy północne Włochy zmagały się z ryzykiem powodzi spowodowanymi przez intensywne opady deszczu. Szczególnie dotknięte tym zjawiskiem były północne Włochy, które wciąż borykały się ze skutkami niedawnych zalań.
Gdyby przyjrzeć się zmienności termicznej, wrześniowe temperatury w Polsce przedstawiały się jako umiarkowanie ciepłe, osiągając wartości od 22 do 25 stopni Celsjusza w różnych miastach kraju. W tym samym czasie Grecja notowała podobne wartości temperatur, natomiast Turcja i Hiszpania prezentowały niższe odczyty termometryczne – odpowiednio 20 i 16 stopni Celsjusza. W jeszcze innych europejskich metropoliach, takich jak Amsterdam, Berlin, Kopenhaga, Dublin, Helsinki, Lizbona czy Madryt, temperatury plasowały się w przedziale od 8 do 18 stopni Celsjusza.
Pogoda w Polsce a klimat Azji
Zupełnie inny obraz przedstawia Azja, będąc największym kontynentem na Ziemi, obejmującym rozległe pasma klimatyczne, co jest efektem jej imponujących rozmiarów oraz geograficznej różnorodności. Tereny północnoazjatyckie znajdują się pod wpływem klimatu subarktycznego, gdzie temperatura średnia w okresie nocy polarnych spada poniżej -40°C, a w lipcu nie przekracza 10°C. Opady w tej części kontynentu są skromne i wynoszą od 150 do 300 mm rocznie.
Kontrastuje z tym klimat wysp południowo-wschodniej Azji oraz Półwyspu Malajskiego, gdzie panują średnie roczne temperatury przekraczające 20°C, a wilgotność powietrza jest wysoka. Opady deszczu osiągają tu poziom od 1500 do 3500 mm rocznie, a rejon ten jest także często nawiedzany przez cyklony. Południowa oraz południowo-wschodnia Azja znana jest z klimatu monsunowego, charakteryzującego się suchą zimą i deszczową drugą połową roku, kiedy to suma opadów przekracza 1000 mm, a średnia roczna temperatura utrzymuje się na poziomie do 20°C. Okresy zmian monsunów, przypadające na wiosnę i jesień, często przynoszą ze sobą tajfuny.
Z kolei południowo-zachodnia część Azji, z wyjątkiem obszarów nadmorskich Azji Mniejszej o klimacie śródziemnomorskim, cierpi z powodu suchości klimatu. Roczne opady tam nie przekraczają 250 mm, a w zagłębieniach dochodzą nawet do 100 mm. Lata są gorące, ze średnimi temperaturami lipcowymi przekraczającymi 30°C, a zimy ciepłe i wietrzne, często również zjawiskami burz piaskowych. Górzyste tereny oraz wyżyny odznaczają się z kolei chłodniejszym i suchym klimatem, z obfitymi opadami na stokach narażonych na napływ wilgotnych mas powietrza.
Polska a warunki pogodowe w Ameryce Północnej i Południowej
Ameryka Północna i Południowa oferują szeroki wachlarz warunków klimatycznych, od arktycznych po równikowe. Polska, z jej umiarkowanym klimatem, nie doświadcza tak drastycznych zmian jak te kontynenty. Polskie zimy są łagodniejsze niż północnoamerykańskie, a lata nie dorównują gorącym temperaturom, jakie notuje się na przykład w Ameryce Środkowej.
Pogoda w Polsce w kontekście klimatu Afryki
Afryka, ze swoim gorącym klimatem i pustynnymi obszarami, stanowi zupełne przeciwieństwo do umiarkowanych, często deszczowych dni w Polsce. Nawet najcieplejsze polskie lata są dalekie od afrykańskich upałów, a różnorodność bioklimatyczna Polski jest bogatsza niż w wielu regionach Afryki.
Zmiany klimatyczne w Polsce na tle globalnych trendów
Zmiany klimatyczne, które obecnie obserwuje się na terenie Polski, stanowią część globalnego trendu ocieplenia klimatu. Obserwuje się wzrost średnich temperatur, co jest widoczne w wielu miastach regionu Europy Środkowej. Jeszcze kilkadziesiąt lat temu polskie zimy były na tyle surowe, że woda wylana na boiska szkolne pod koniec listopada i na początku grudnia zamarzała na tyle skutecznie, iż dzieci mogły korzystać z lodowiska aż do lutego, a czasem nawet marca. Średnia temperatura zimowa w całym kraju kształtowała się wówczas poniżej zera. Obecnie, szczególnie na zachodzie Polski, średnie wartości termiczne w sezonie zimowym często wykazują dodatnie wartości.
Zjawiska ekstremalne, takie jak fale upałów, stanowią jeden z najbardziej odczuwalnych przejawów zmian klimatycznych w Polsce. Zwiększenie się liczby zgonów w okresach nasilonych upałów zostało potwierdzone badaniami statystycznymi. Szczególnie narażone na skutki upałów są osoby starsze oraz mężczyźni.
Opracowane scenariusze klimatyczne na XXI wiek dla Polski, wykorzystujące najnowsze osiągnięcia klimatologii, wskazują na obniżenie się długości okresu grzewczego, mierzonego w stopniodniach, co implikuje zmniejszone zapotrzebowanie na ogrzewanie pomieszczeń. Równocześnie, należy spodziewać się wzrostu częstotliwości intensywnych opadów (powyżej 10 mm/dzień) w Polsce wschodniej. Na południu kraju, a zwłaszcza w rejonie Bieszczad, odnotowuje się wzrost liczby dni z ulewnymi deszczami (powyżej 20 mm/dzień), podczas gdy w centralnej Polsce, a w szczególności w jej zachodniej części, trend ten jest spadkowy.
Szybkie i rozległe zmiany klimatyczne są prekursorem głębokich napięć gospodarczych, społecznych i geopolitycznych, które mają potencjał do radykalnego przekształcenia naszego świata, utrudniając jednocześnie jakiekolwiek próby prognozowania przyszłości. Można przewidywać, że niedobory wody, fale upałów oraz kryzysy żywnościowe będą się nakładać i wzajemnie nasilać z innymi formami napięć.
Unia Europejska, w odpowiedzi na zmieniające się warunki klimatyczne, w 2021 roku ustaliła nowy cel w postaci redukcji emisji gazów cieplarnianych o co najmniej 55% do roku 2030 w porównaniu z poziomem z 1990 roku, dążąc jednocześnie do osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 roku. Według najnowszych prognoz, osiągnięcie przez państwa członkowskie netto redukcji emisji na poziomie około 41% do 2030 roku może okazać się nieadekwatne w obliczu stawianych wyzwań.
Różnorodność skutków zmian klimatu w Europie jest widoczna i zależy od regionu. Proces ten może prowadzić do utraty bioróżnorodności, wzrostu ryzyka pożarów lasów, strat w uprawach rolnych, jak również do podwyższenia temperatur. Wpływa to także negatywnie na zdrowie ludzi, dla których fale upałów mogą być śmiertelnym zagrożeniem.