W ciągu swojej burzliwej historii Polska przeszła wiele trudnych chwil. Jednak jednym z najbardziej pamiętnych i bolesnych okresów w nowszej historii Polski jest stan wojenny. Wprowadzony w nocy z 12 na 13 grudnia 1981 roku, zaskoczył wielu obywateli i na długo wpłynął na losy kraju.
Przyczyny wprowadzenia stanu wojennego
Wprowadzenie stanu wojennego w Polsce w 1981 roku było wynikiem złożonej sytuacji wewnętrznej kraju. Wśród oficjalnych przyczyn podawano pogarszającą się sytuację gospodarczą, którą obrazowały puste półki sklepowe i coraz większe trudności codziennego życia. Sytuacja ta stała się widoczna dla całego społeczeństwa i była przedmiotem niepokoju. Decyzję o wprowadzeniu stanu wojennego podjęto 5 grudnia 1981 roku podczas posiedzenia Biura Politycznego Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.
Zaostrzające się działania oraz aspiracje do władzy ruchu „Solidarność” stanowiły istotny element destabilizujący sytuację w państwie. Pomimo ostrzeżeń ze strony Kościoła, „Solidarność” wraz z opozycją nie była gotowa na taki obrót wydarzeń. Począwszy od lata 1980 roku, w Polsce panowało napięcie społeczne, które nasilało się w miarę wzrostu życiowych trudności.
Strach przed możliwością zorganizowania ogólnokrajowego strajku przez opozycję demokratyczną był kolejnym czynnikiem, który przyczynił się do decyzji o stanowczej interwencji. Biuro Polityczne KC PZPR zwróciło się do Sztabu Generalnego o przygotowanie planu na wypadek takiego strajku, co doprowadziło do opracowania założeń „wprowadzenia stanu wojennego ze względów bezpieczeństwa państwa”.
Dekretem Rady Państwa w nocy z 12 na 13 grudnia 1981 roku wprowadzono stan wojenny. Władzę w kraju przejęła Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego, na której czele stanął Wojciech Jaruzelski.
Życie codzienne podczas stanu wojennego
Stan wojenny w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, ogłoszony w dniu 13 grudnia 1981 roku, stanowił gwałtowne naruszenie konstytucyjnego ładu państwa. Jego wprowadzenie spowodowało drastyczne zmiany w życiu codziennym obywateli. Od chwili ogłoszenia, przez cały kraj przetoczyła się fala zmian, które z dnia na dzień wprowadzały nową, surową rzeczywistość. Zawieszenie stanu wojennego nastąpiło w ostatnim dniu 1982 roku, a formalne jego zniesienie miało miejsce 22 lipca 1983 roku.
Wprowadzenie stanu wojennego przyniosło z sobą znaczne ograniczenia w codziennym funkcjonowaniu mieszkańców. Zróżnicowane one były w zależności od miejsca zamieszkania oraz przynależności do poszczególnych grup społecznych. Po upływie pierwszego miesiąca najcięższe ograniczenia zaczęto stopniowo znosić, a część internowanych została zwolniona. Nastawała wiosna, śniegi topniały, a wojskowe transportery stopniowo znikały z ulic. Intensywne doświadczenia związane z początkiem stanu wojennego zaczęły przekształcać się w nową, choć nadal niełatwą, codzienność.
W okresie pięciu lat poprzedzających stan wojenny Polska zmagała się z głębokim kryzysem ekonomicznym. Manifestacje głodowe i rządowa propaganda, przepowiadająca tragiczne starcia, były codziennością. W latach stanu wojennego brak podstawowych dóbr stał się jeszcze bardziej odczuwalny.
Zaostrzenie reżimu miało także wpływ na kulturowy wymiar życia w Polsce. Aktorzy, sprzeciwiając się cenzurze i propagandzie, zaczęli bojkotować państwowe media. Choć unikali występów w telewizji i radiu, to nie przestali tworzyć. Scena przeniosła się do teatrów oraz sal parafialnych, gdzie mogli występować bez ograniczeń. Wyjątkowym przykładem podziemnej działalności artystycznej był Domowy Teatr założony przez Ewę Dałkowską, Emiliania Kamińskiego, Andrzeja Piszczatowskiego i Macieja Szarego. Artystów współpracujących z władzą spotykało społeczne wykluczenie oraz brak akceptacji ze strony publiczności.
Równocześnie stan wojenny przyczynił się do pogorszenia warunków sanitarnych w kraju. Braki w dostawach środków czystości doprowadziły do szerzenia się plag insektów, w tym karaluchów, które stały się powszechne w barach, szpitalach oraz mieszkalnych blokach, szczególnie na wielkich osiedlach.
Militaryzacja życia codziennego objawiła się wzmożoną obecnością sił porządkowych i wojska. Operacja wprowadzenia stanu wojennego wymagała zaangażowania około 80 tysięcy żołnierzy polskiej armii, co dodatkowo podkreślało skalę przedsięwzięcia.
Zakończenie stanu wojennego i jego długotrwałe skutki dla Polski
Stan wojenny przyniósł ze sobą poważne konsekwencje gospodarcze. W konflikcie pomiędzy rządzącą partią komunistyczną a społeczeństwem to właśnie sytuacja ekonomiczna kraju pogorszyła się najbardziej. Władze obiecywały reformy ekonomiczne, lecz nie zdołały ich wprowadzić. Dramatycznie obrazuje to fakt, iż w lutym 1982 roku ceny żywności wzrosły o 241%. Standard życia Polaków znacząco się obniżył, a półki sklepowe świeciły pustkami, co stało się symbolem tamtych lat.
Wprowadzenie stanu wojennego nie tylko opóźniło moment odzyskania przez Polskę niepodległości, ale również przyczyniło się do pogłębienia ekonomicznej zapaści kraju. Ostatnie miesiące obowiązywania stanu wojennego wiązały się także z nasileniem polityki ideologicznej Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. W krótkim czasie opracowano i wprowadzono w życie instrukcje dotyczące sekularyzacji przestrzeni publicznej.
Mimo zniesienia stanu wojennego, społeczeństwo polskie nie doświadczyło pełnego powrotu do względnych swobód, które cieszyło się przed jego wprowadzeniem. Jednym z powodów zniesienia tego stanu była planowana pielgrzymka papieża Jana Pawła II do Polski w czerwcu 1983 roku. Zarówno władze, jak i episkopat uzależniły przybycie papieża od zniesienia stanu wojennego, co wskazuje na wagę, jaką przywiązywano do tego wydarzenia.
Każde z tych wydarzeń nie tylko wyryło się w pamięci narodu, ale również ukształtowało dalsze losy kraju, który zmagał się z wieloma wyzwaniami na drodze do wolności i demokracji.