Rozbiory Polski to proces, w wyniku którego Rzeczpospolita Obojga Narodów została podzielona pomiędzy Cesarstwo Rosyjskie, Królestwo Pruskie i Cesarstwo Austriackie w latach 1772, 1793 i 1795. Rozbiory były konsekwencją niestabilności i słabości politycznej Rzeczypospolitej, a także agresywności jej sąsiadów. Historycy postrzegają je jako punkt zwrotny w historii Polski, która utraciła niepodległość i na kolejne 123 lata znalazła się pod obcym panowaniem. 

Dlaczego wystąpiła partycja?

Wobec agresywnej polityki sąsiadów, Rzeczpospolita znajdowała się w coraz większym kryzysie politycznym, społecznym i ekonomicznym. Każda kolejna elekcja skutkowała próbami ograniczenia swobód szlachty i ról pozostałych stanów w życiu politycznym państwa, jednak reformy te napotykały na zdecydowany opór i nie były w stanie zapobiec znaczącemu osłabieniu pozycji międzynarodowej Polski.

Sytuacja gospodarcza Rzeczypospolitej stawała się coraz trudniejsza. Państwo utraciło dostęp do morza, a handel zagraniczny był kontrolowany przez obce państwa. System podatkowy był archaiczny, a państwo nie dysponowało wystarczającymi funduszami na utrzymanie regularnej armii.

Wspomniane trzy mocarstwa – Rosja, Prusy i Austria, dążyły do zwiększenia swoich wpływów w Rzeczypospolitej i w Europie Środkowo-Wschodniej. Dla każdego z nich upadek Polski oznaczał osiągnięcie własnych celów strategicznych i geopolitycznych. Po kolejnych wojnach i podpisanych traktatach pokojowych, zarówno Rosjanie, Prusacy jak i Austriacy przejęli część ziem dawnej Rzeczypospolitej. W efekcie w 1795 roku państwo polskie przestało istnieć, zaś jego terytorium zostało podzielone pomiędzy trzy zaborcze mocarstwa.

Ile lat Polska była pod zaborami?

Rozbiory Polski były wynikiem zarówno agresji wspomnianych trzech mocarstw, a także niezdolnością do przeprowadzenia niezbędnych reform związanych między innymi z podatkami. Ogromną rolę w upadku odegrała także konfederacja targowicka.

W 1772 roku Rosja, Austria i Prusy dokonały pierwszego rozbioru Polski. Najwięcej ziem przypadło Rosji i Austrii, które dążyły do zwiększenia swoich wpływów w regionie. Prusy również otrzymały część terytorium, co wpisywało się w ich plany ekspansji w Europie Środkowej i osłabienia sojuszu polsko-pruskiego. Drugi rozbiór miał miejsce w 1793 roku i był efektem ataku Rosji oraz Prus. Tym razem Rosja przejęła około 250 tysięcy kilometrów kwadratowych ziem polskich. Ostatni, trzeci rozbiór w 1795 roku doprowadził do całkowitego zniknięcia Rzeczypospolitej Obojga Narodów z mapy politycznej Europy.

Rozbiory Polski przez Rosję, Austrię i Prusy były wypadkową kilku czynników. Po pierwsze, Rzeczpospolita znajdowała się w głębokim kryzysie politycznym i gospodarczym, który umożliwił interwencję sąsiadów. Po drugie, każde z trzech państw miało własne motywacje do rozbiorów – dla Rosji było to zdobycie rynków zbytu i wzrost bezpieczeństwa, dla Prus osłabienie sojuszu polsko-pruskiego, a dla Austrii likwidacja bazy wsparcia dla Turcji. Wszystkie trzy państwa dążyły do zwiększenia swoich wpływów w regionie. W efekcie, rozbiory pozwoliły im na realizację swoich interesów strategicznych i przejęcie części terytorium dawnej Rzeczypospolitej.

Jak funkcjonowała Polska pod zaborami?

Rozbiory doprowadziły do utraty niepodległości przez Rzeczpospolitą i podziału jej terytorium pomiędzy trzy zaborcze mocarstwa. Polska straciła status suwerennego podmiotu prawa międzynarodowego i nie mogła uczestniczyć w podejmowaniu decyzji dotyczących jej losu.

Największą część ziem polskich, bo aż 82% terytorium sprzed pierwszego rozbioru, przejęła Rosja. Austria zagarnęła 11% obszaru, a Prusy 7% lądu Rzeczypospolitej. Chociaż Polska zniknęła z mapy politycznej Europy, to w 1815 roku ustanowiono Królestwo Polskie, będące częścią Imperium Rosyjskiego, które stanowiło pozór niepodległości.

Po I wojnie światowej i upadku wszystkich trzech państw zaborczych, na części dawnych ziem Rzeczypospolitej powstały nowe niepodległe państwa. Odrodzona Polska objęła znaczną część historycznych terenów, Litwa uzyskała niepodległość, a Wolne Miasto Gdańsk stało się enklawą. Jedynie część wschodnich obszarów dawnej Rzeczypospolitej pozostała przy Rosji, przekształconej w Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich.

Rozbiory Polski doprowadziły do ograniczenia jej niepodległego funkcjonowania na arenie międzynarodowej i podziału terytorium pomiędzy sąsiadów. Pozbawiły Rzeczpospolitą możliwości samodzielnego kształtowania swoich granic i prowadzenia niezależnej polityki zagranicznej. Skutki rozbiorów odczuwane były jeszcze przez wiele lat po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku.

Jak żyli Polacy pod zaborami?

Rozbiory i utrata niepodległości stworzyły istotne problemy dla ludności polskiej, która znalazła się pod panowaniem obcych mocarstw. Nowa rzeczywistość polityczna była trudna do zaakceptowania przez Polaków.

Pod zaborem rosyjskim Polacy doświadczali ucisku i dyskryminacji. Władze carskie wprowadziły politykę rusyfikacji, zakazując używania języka polskiego i tłumiąc polską kulturę oraz tożsamość narodową. Rosja dążyła do maksymalnego wykorzystania ekonomicznego zajętych ziem polskich, przy jednoczesnym ograniczaniu korzyści dla ludności polskiej.

Pod zaborem pruskim władze germanizowały polskie szkolnictwo, tłumiły polską kulturę i narzuciły dyskryminacyjną politykę wobec Polaków. Wydarzeniem, które zjednoczyło Polaków pod panowaniem pruskim, był strajk dzieci we Wrześni w 1901 roku, przeciwko germanizacji polskich szkół. Strajk ten był symbolem oporu wobec polityki dyskryminacji narodowościowej.

Zabory doprowadziły do ograniczenia polskiego handlu i przemysłu, gdyż zaborcy dążyli przede wszystkim do maksymalizacji własnych korzyści ekonomicznych. Polacy zostali pozbawieni wolnego dostępu do rynków zbytu i hamowani w rozwoju gospodarczym. Sytuacja ta powodowała poczucie wyobcowania i niepewności co do przyszłości narodu polskiego pod zaborami.

W efekcie, rozbiory i utrata suwerenności spowodowały liczne problemy polityczne, społeczne i ekonomiczne dla Polaków. Narzucony przez zaborców ucisk narodowościowy oraz ograniczenia swobód obywatelskich doprowadziły do wzrostu świadomości narodowej i dążenia Polaków do niepodległości.

Czy poszczególne rozbiory różniły się od siebie?

Rozbiory Polski przez trzy zaborcze mocarstwa – Rosję, Prusy i Austrię, różniły się znacznie między sobą pod względem negatywnych skutków dla Polaków.

Zabór pruski był najmniej uciążliwy dla polskich interesów i tożsamości narodowej. Pomimo polityki germanizacji, Prusacy stosunkowo łagodnie traktowali ludność polską. Zabór rosyjski natomiast charakteryzował się najbardziej szkodliwą polityką wobec Polaków, zakazując używania polskiego języka, tłumiąc kulturę polską i dążąc do maksymalnej rusyfikacji społeczeństwa. Zabór austriacki stanowił pewną medianę pomiędzy zaborem rosyjskim a pruskim. Austria również prowadziła politykę dyskryminacji Polaków, jednak w mniejszym stopniu niż Rosja.

Utrata niepodległości przez Rzeczpospolitą była doniosłym wydarzeniem w dziejach Europy Środkowej. Stała się ona zarówno skutkiem nieudolnego zarządzania państwem polskim, jak i efektem agresywnej polityki Rosji, Prus i Austrii dążących do podziału terytorium dawnej Rzeczypospolitej i maksymalizacji swoich wpływów w regionie.

Rozbiory doprowadziły do rozdzielenia ziem i ludności polskiej pomiędzy trzy różne systemy polityczne, prawne i administracyjne. W zależności od przynależności do konkretnego zaboru, Polacy doświadczali różnego stopnia dyskryminacji i ograniczeń swych praw. Taka sytuacja utrudniała zachowanie jedności narodowej i spójności społeczeństwa polskiego w okresie rozbiorów.